को ला ज

काही महिन्यांपूर्वीचा फोटो आहे हा. आता आणखी एक थर वर बांधला आहे. मी फार निवडक पुस्तकं खरेदी केली आहेत. कथा, लोककथा, प्रवासवर्णन, कादंबरी, कवितासंग्रह, वैचारिक लेखसंग्रह, आत्मचरित्र इ. पुस्तकांनी भरलेला असा हा माझा किताबखाना आहे.
कुणाला नाटक पाहायला आवडतं, कुणाला सिनेमा, कुणाला मुशाफिरी, तर कुणाला आणखी काही. पोटा-पाण्याच्या धबाडग्यातून बाहेर पडून, आवडत्या गोष्टीत मन रमवण्याचा प्रत्येकाचा प्रयत्न असतो. तसाच माझाही. मला पुस्तकं वाचायला आवडतात. खूप खूप आवडतात. इतकं इतकं वाचायला आवडतं, की मॅक्झिम गॉर्कीची भलीमोठी ‘आई’ कादंबरी एका बैठकीत संपवलीय.
दहावीपर्यंत पाठ्यपुस्तकांपलिकडे ‘श्यामची आई’ वगळता फार काही वाचले नव्हते. तसेही गावी कथा-कादंबऱ्यांसारखी पुस्तके नसायची. आमच्या शाळेलाही लायब्ररी वगैरे नव्हती. आताही एका कपाटाची आहे. त्यामुळे अभ्यासापलिकडे वाचन व्हायचं नाही.
अकरावीपासून पुढील शिक्षणासाठी मुंबईत आलो आणि अर्थात पावलं कॉलेजच्या लायब्ररीकडे वळली. म. ल. डहाणूकर कॉलेजला असतानाही फार अवांतर वाचन झालं नाही. एकतर पार्ट टाईम जॉब, त्यात इंग्रजीतून सर्व विषय आणि नाट्य मंडळात जाणारा वेळ. या साऱ्य…

लिहीन लिहीन म्हणता राहून जात होते. आणि साहित्यिक, सामाजिक किंवा राजकीय विषयांवर लिहिणे वेगळे. ते जमते. मात्र कुठल्या कलेवर लिहायचे म्हटल्यास, थोडे दडपण येते. कारण थोडे आवक्याबाहेरचे वाटते. आपल्या परिघात ते बसेल की नाही, यात शंका असते. तरी प्रतिक्षाच्या चित्रांवर बोलावे वाटते आहे. अगदी मनापासून. या लिहिण्यात परीक्षण नाही, फक्त निरीक्षण आहे.
कला कोणतीही असो, ती सादर करणारी व्यक्ती जर संवेदनशील असेल, तर त्या कलेला उंची प्राप्त होते, असे म्हणतात. याचा अर्थ कलेला भावनेशी जोडले गेले आहे. शब्दशः जिवंत नसली, तरी कलेत जिवंतपणाचे अंश असतात. ती सजीव असते. प्रतिक्षाचे चित्र पाहिल्यावर माझ्या मनात हे आणखी गडद आणि पक्के होते. कारण संवेदनशील तर ती आहेच, पण सोबत संवेदनशील भाव तिच्या चित्रात सुद्धा उतरले आहेत. तिच्या चित्रांचे मोठेपण यातच दडले आहे. तरी आणखी काही पदर तिच्या चित्रांच्या आड आहेत, ते उलगडण्याचा प्रयत्न करतो. कारण तिचा एक एक चित्र हजारो शब्द व्यक्त करतो. त्यामुळे ते नक्कीच या शे-पाचशे शब्दात सांगता येण्यासारखे नाही. तरी धाडस करतोच आहे.
प्रतीक्षा मुळात पत्रकार. व्यवसायाने म्हणेन. कारण आवडीने …

फेसबुक, ब्लॉग यांसारख्या माध्यमांचा प्रभाव सर्वश्रुत आहे. तरी अनेकांना शंका असतेच. त्यामुळेच ते इथल्या लेखनाला दुय्यम समजतात. मला ते पटत नाही. मध्यामात काम करत असताना, एवढे नक्कीच लक्षात आले आहे की सोशल मीडियाचा प्रभाव दखल घेण्याजोगा झाला आहे. कारण महिन्याकाठी किमान चार ते पाच तरी बातम्या सोशल मीडियातून आलेल्या असतात. इन शॉर्ट.. या माध्यमाचा प्रभाव आहेच.
इन जनरल न बोलता स्पेसिफिक माझ्यापुरते बोलून, ते जनरालाईज् करतो. म्हणजे मला काय म्हणायचे आहे ते लक्षात येईल.
फेसबुक किंवा ब्लॉगवर लिहिताना मी कुठलेही विधान करताना उथळपणा टाळतो. एखादी पोस्ट लिहिल्यावर त्यातील एखाद्या मुद्द्यावर कुणी प्रश्न विचारला, तरी त्यावर स्पष्टीकरण देण्याची तयारी ठेवतो.
मागे मी रावते, पवार, मनसेवर लिहिलेले ब्लॉग हे कित्येक संदर्भ शोधून, चर्चा करुन लिहिले होते. कारण उद्या कुणी त्यातून आपल्याला खोडून काढू नये किंवा कुणी चूक दाखवली तर त्या मुद्द्याचा प्रतिवाद करता यावा.
माझी हुशारी वगैरे सांगण्याचा हेतू नाही. पण इथे गांभीर्याने लेखन केले जाते, हे कळावे म्हणून वरील उदाहरणे दिली. किंबहुना, मीच नव्हे, असे अनेकजण इथे सिरीयसली…

कोणतीही चळवळ असो, तिला कलेची साथ मिळाली, तर तिची तीव्रता दसपटीनं वाढते. आणि एखाद्या चळवळीचं माध्यमच कला असेल, तर?.. तर मग चळवळीची उंची नक्कीच दखल घेण्यासारखी असते. याबाबत इतिहासात अनेक उदाहरणे आहेत. 2012 साली प्रदर्शित झालेल्या 'स्टेप अप रिव्हॉल्युशन' या हॉलिवूडपटाचा विषयही असाच आहे आणि याच सूत्रावर आधारलेला आहे. मॉब डान्सच्या माध्यमातून आपली राहती वस्ती वाचवण्याचा यशस्वी लढा काही तरुण देतात.. त्यांची ही कहाणी.
आज वीक ऑफ होता, म्हणून यूट्यूबवर सर्च करताना, हा सिनेमा समोर आला. थोडा वेगळा वाटला म्हणून पाहत गेलो आणि खरंच एका मस्त विषयावर बनवलेला सिनेमा पाहता आला. हिंदीत डब केला गेलाय. त्यामुळे भाषेचा अडसर आला नाही. मोजून 99 मिनिटांचा सिनेमा आहे, त्यामुळे कंटाळवाणाही वाटला नाही.
मॉब डान्स हा सिनेमाचा विषय असला तरी त्यातील लव्ह स्टोरी, ड्रामा कमी नाहीय. मात्र त्यावर फार वेळ खर्च केला गेला नाही. विषयाला धरुन सिनेमा पुढे नेला जातो. त्यामुळेच कुठे कंटाळवाणं वाटत नाही.
दक्षिण अमेरिकेतील फ्लोरिडा प्रांताच्या समुद्रकिनाऱ्यावर मियामी नावाचे शहर वसले आहे. या शहरात या सिनेमाचं कथानक फिरतं. इथल…

कधी भेट नाही. प्रत्यक्षात कधी पाहिले नाही. दूर दूरचा परिचय सुद्धा नाही. दोन पुस्तकांच्या पलिकडे त्यांची पुस्तकेही वाचली नाहीत. हे नम्रपणे नमूद करतो. तरीही के. रं. शिरवाडकर या लेखकाचे माझ्या वैचारिक जडण-घडणीवर मोठे उपकार आहेत.
कॉलेजमध्ये असताना कुठल्याशा लेक्चरला आमच्या प्राध्यापिका डॉ. कुंदा प्र. नि. यांनी 'आपले विचारविश्व' पुस्तक वाचायला सांगितले होते. तातडीने कॉलेजच्या लायब्ररीतून पुस्तक मिळवलं आणि वाचलं. नंतर ते संदर्भासाठी संग्रही सुद्धा ठेवावे वाटले. म्हणून खरेदी केले.
आतापर्यंत तीनदा तरी हे पुस्तक पूर्ण वाचले असेन आणि शंभरहून अधिक वेळा संदर्भासाठी आवश्यक प्रकरणे नजरेखालून घातली असतील. जगाच्या कानाकोपऱ्यातील महत्त्वाच्या विचारधारा मोजक्या शब्दात हे पुस्तक वगळल्यास क्वचितच कुठल्या मराठी पुस्तकात असतील. किंबहुना, नाहीच म्हटले तरी चालेल.
वेद उपनिषदांपासून चिनी, इस्लामी, ग्रीक, युरोपियन तत्वज्ञानापर्यंत, मार्क्स, सिग्मंड फ्रॉईड ते अगदी निऑम चॉमस्कीपर्यंत, महानुभाव संप्रदायापासून ते गांधींपर्यंत..आस्तिक-नास्तिक सर्वकाही. अवघ्या जगाचे तत्वज्ञान 'आपले विचारविश्व'मध्ये सामा…

वयाच्या पाचव्या वर्षी आईनं सोडून जाणं, वडील सैन्यात आणि हालाखीची परिस्थिती... यातून दिवसागणिक एकटेपणात होत गेलेली वाढ आणि कमालीची गूढ जगण्याची सवय - यातूनच 'ग्रेस' जन्मला.
हाॅलिवूड अभिनेत्रीच्या एका डायलाॅगवरुन माणिकराव सीताराम गोडघाटेचं 'ग्रेस' होणं असो वा उन्हाळा-पावसाळा-हिवाळा कोणताही मोसम असो, सकाळी चार वाजता पोहायला जाण्याची विस्मयचकित करणारी सवय असो किंवा अगदी 'I am free but not available' अशी घरावरील काहीशी गोंधळात टाकणारी पाटी असो... ग्रेस डेन्जरस अनाकलनीय होता.
ग्रेसला आपल्याभोवती गूढतेचं वलय घेऊन जगण्यात आनंद मिळत होता की आणखी काही. ते माहित नाही. पण ग्रेससारख्या बेबंद माणसाने सस्पेन्स जपत का जगावं, ना कधी उमगले - ना कधी उमगणार. शोधूही नका. गुंतत जाल. आरपार.
दु:ख, एकांत, नैराश्य, नकारात्मकता, संध्याकाळ, काळोख, गूढता यांची कमालीची ओढ आणि त्यातच भान हरपून रमून जाण्याची तीव्र इच्छा. काय असावं यामागचं तत्त्वज्ञान? की कुणालाच समजू नये आपल्या अस्तित्त्वाचा अर्थ म्हणून गुंतवून ठेवलं शब्दात त्याने आणि निघून गेला त्याच्या प्राणप्रिय 'संध्याकाळी'?
असो. ग्र…